Op dinsdagmiddag 4 februari vond de 98ste editie van Reuring!Café plaats in de Glazen Zaal in Den Haag. Thema was ditmaal het verankeren van Europese waarden in technologie, in specifiek in kunstmatige intelligentie. Een auto die ons van A naar B brengt zonder dat je er zelf over na hoeft te denken. Een systeem dat de politie in Amsterdam op basis van eerder verzamelde informatie over inbraken helpt bij het voorspellen van de kans op een nieuwe kraak. Een computer die een specifieke kankersoort kan herkennen door het scannen van weefselmonsters, met veel meer succes dan wanneer onderzoekers zo’n scan doen. Het gebeurt! Informatietechnologie, robotisering en kunstmatige intelligentie begeven zich op een veld dat zich razendsnel ontwikkelt en heel veel mogelijkheden voor de publieke sector biedt. De nieuwe uitvindingen hebben de potentie om beleid- en besluitvormingsprocessen efficiënter en effectiever te maken. Toch levert de opkomst van nieuwe technologie ook veel vraagstukken op, zoals de eerder genoemde waardenborging. In deze editie van Reuring!Café gingen we in op de vraag: “Hoe loodst Europa ons door tijden van digitale onzekerheid?”

Leren van concrete voorbeelden

Het programma startte met een korte voorstelronde van de bankgasten en de host. Mark Frequin, buitengewoon adviseur Publiek Leiderschap bij de Algemene Bestuursdienst en voorzitter van de VOM, was ook bij dit Reuring!Café debatleider. Host was Ingelise de Boer, werkzaam bij het Liaisonbureau van het Europees Parlement in Den Haag, met uitgebreide kennis op het gebied van Europese wet- en regelgeving. Aan de start van het debat gaf De Boer aan dat iedereen ziet dat kunstmatige intelligentie enorme kansen kan bieden. Tegelijkertijd, zo stelde ze, moeten er kaders vormgegeven worden om dat concept het beste tot zijn recht te laten komen: “In 2007 is er al een resolutie aangenomen, waarin de Europese Commissie gestimuleerd werd om investeringen op het gebied van AI te versnellen. Inmiddels is het 2020 en eindelijk lijkt de technologie prioriteit te krijgen, door inzet van Ursula von der Leyen, de commissievoorzitter. Laten we het vanavond hebben over hoe we de zak geld die beschikbaar komt voor AI het beste kunnen investeren.

De host introduceerde de bankgasten door middel van een gedichtje, waarna de gasten kort een één-op-één-gesprek voerden met debatleider Frequin. In dit één-op-één-gesprek sprak hij eerst met Petra Delsing, kwartiermaker Artificial Intelligence bij het ministerie van IenW. Delsing stelde graag met AI aan de slag te willen binnen haar organisatie, maar te merken dat er nog onvoldoende concrete voorbeelden zijn die tonen hoe dat kan. In het tweede gesprek dat Frequin voerde, reageerde Jeroen van den Hoven daarop, professor Ethiek en Techniek bij de TU Delft en onderzoeker in de European Group on Ethics in Science and New Technologies (EGE) bij de Europese Commissie, door te stellen dat de TU Delft een grote hoeveelheid van dergelijke voorbeelden kan tonen.

Niet alles dichtregelen

Nadat alle bankgasten op het podium plaats hadden genomen, lichtte Van den Hoven enkele concrete voorbeelden toe waarbij de TU Delft inzet levert om AI transparant te maken: “AI is op dit moment te ondoorzichtig. Je moet AI zien als een robot met een geheim. Dat geheim is door de mens lastig te ontdekken, dus kun je andere robots vragen om voor jou op die ontdekkingstocht te gaan. Je laat systemen met elkaar communiceren. De uitkomsten van die onderlinge communicatie kun je als mens vervolgens weer gebruiken om de eerste robot aan te passen in jouw voordeel, zodat je hem voortaan wel begrijpt. Op basis daarvan kun je ook wetten gaan maken.” Delsing reageerde daarop: “Ik word altijd een beetje kriebelig van meer wetgeving. We weten nog maar net hoe AI werkt en dan willen we het nu al dichtregelen.” Van den Hoven stelde vervolgens: “Klopt inderdaad. Daarom is het verstandig om eerst prioriteit te geven aan de meest urgente kwesties. Zaken die zo schrijnend zijn dat er nu wetgeving nodig is. De rest kunnen we dan rustig ontdekken.”

Jonas Onland, vertegenwoordiger namens de VNG in het partnerschap Digital Transformation of the Urban Agenda bij de Europese Commissie, pleitte daarnaast niet alleen voor meer regelgeving: “Wetgeving is vaak veel te abstract. We moeten eerst aan de slag met een technisch framework dat aan onze Westerse normen voldoet.”

AI for humanity

Frequin vroeg halverwege de eerste helft van het debat Steven Luitjens, programmamanager en strategisch adviseur bij I Interim Rijk bij het ministerie van BZK, het podium op te komen, en stelde hem de vraag wat de rol van Europa is binnen AI. “Europa moet scenario’s uitdenken, die samen een beeld geven van de kanten die AI op kan gaan. We kunnen ons in de richting van China begeven, of in de richting van de VS.”, stelde Luitjens daarop. Van den Hoven reageerde: “China gaat uit van AI for control, de VS van AI for profit. Europa moet uitgaan van AI for humanity.”

Frequin vroeg hoe we dat moeten doen, waarop zowel Van den Hoven als Onland antwoordden dat dat een kwestie is van experimenteren en opschalen. “Geef bijvoorbeeld startups de ruimte om ethische AI te ontwikkelen en investeer daarin, zodat die ethische AI de markt overneemt.”, zo stelde Onland.

Na een pauze was er nog kort ruimte voor vragen uit de zaal. Frequin sloot rond 18:30 uur het debat af en raadde iedereen aan vooral nog een drankje te drinken en mee te eten.

Op dinsdagmiddag 10 december vond de 97ste editie van Reuring!Café plaats in de Glazen Zaal in Den Haag. Thema was ditmaal jong leiderschap. Gelukkig stromen er veel jongeren in bij de overheid. Daarmee bereikt veel nieuwe energie en andere kennis onze publieke organisaties. De vraag is echter of die energie en kennis volledig worden benut en of die de overheid helpen om te vernieuwen. Van jongeren wordt vaak vernieuwing en een ‘frisse blik’ verwacht, maar de denk- en werkwijze van deze enthousiaste, jonge generatie lijkt niet te passen bij de huidige cultuur en structuur van overheidsorganisaties. Jongeren willen graag meer vooruitkijken en anticiperen op wat te verwachten vraagstukken zijn, terwijl vaak juist de crisissituatie van de dag de toekomst bepaalt. Het effect is ook merkbaar in de samenleving die bij ingrijpend overheidsingrijpen steeds vaker de bres op gaat om hun ongenoegen te uiten. 

De centrale vraag in dit Reuring!Café is of jongeren meer ruimte moeten krijgen of dat zij juist zelf meer ruimte moeten nemen om de overheid meer ‘de overheid van de toekomst’ te laten zijn.

Zoeken naar het nieuwe normaal

Het programma startte met een korte voorstelronde van de bankgasten en de host. Mark Frequin, buitengewoon adviseur bij de Algemene Bestuursdienst en voorzitter van de VOM, was ook bij dit Reuring!Café debatleider. Host was Henny de Jong, jonge beleidsmedewerker bij het ministerie van IenW. Al aan de start van het debat gaf De Jong aan dat zij het binnen haar ministerie zo graag anders zou willen doen. Ze verwees daarbij naar het Klimaatakkoord: “We hebben dat akkoord nu geschreven, maar ik merk dat de idealen heel erg vanuit het ‘nu’ geformuleerd zijn. Voor de energietransitie is een nieuw soort samenwerking nodig, met andere partijen, in andere verhoudingen. We moeten zoeken naar ‘het nieuwe normaal’.” Frequin stelde daarop de vraag waarom zij niet als eerste die stap zet: “Moet je niet gewoon die ruimte pakken?” De Jong gaf in antwoord hierop aan dat zij het gevoel heeft dat dat niet mag. “De cultuur en structuur van de overheid remt mij daarin af.”, zo stelde ze.

De host introduceerde de bankgasten door middel van een gedichtje, waarna de gasten kort een één-op-één-gesprek voerden met debatleider Frequin. In dit één-op-één-gesprek sprak hij eerst met Brandon Pouw, beleidsmedewerker Bestuurlijke Zaken & Democratie bij de provincie Zuid-Holland en Jonge Ambtenaar van het Jaar 2019. Pouw gaf aan het bijzonder te vinden om een jaar lang als Jonge Ambtenaar van het Jaar door het leven te gaan: “Je wordt ineens overal uitgenodigd en mensen denken dat je overal verstand van hebt als het op jongeren aankomt. Pouw stelde zelf niet zo te ervaren wat De Jong in haar introductie poneerde. Wel wilde hij graag het gesprek aangaan over waar het gevoel van drempels vandaan komt.

De overheid als tanker, niet als roeiboot.

Frequin stelde de bankgasten aan de start van het debat de vraag of zij zich in het verhaal van De Jong herkennen: “Of is er meer ruimte dan we denken?” Marie Louise Borsje, organisatieadviseur bij het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, gaf daarop aan gemengde gevoelens te hebben: “Ik denk dat de overheid wel degelijk de ruimte biedt om te vernieuwen en om niet via de gebaande paden te lopen. Een tijd geleden probeerden wij binnen mijn ministerie een veranderde werkwijze in te voeren. Dat lukte destijds niet. De overheid was er nog niet klaar voor. Na zeven jaar is het nu echter toch gelukt. De overheid is geen roeiboot. Meer een tanker die langzaam in beweging komt, maar wel krachtig is zodra hij eenmaal in beweging is.” Nissrin Dkhissi, adviseur Kennismanagement en innovatiecoach bij het Ministerie van Defensie en finalist verkiezing Jonge Ambtenaar van het Jaar 2020, ging daarop in: “Zeven jaar? Ik heb andere ambities! Ik verlies motivatie als iets zeven jaar niet lukt.” “Maar als je tegen een muur oploopt, moet je toch op zoek naar een deur?”, vroeg Frequin daarop aan Dkhissi. “Zeker, maar vaak krijg ik dan de reactie dat het nou eenmaal zo werkt binnen de overheid en dat ik me bij die muur moet neerleggen.”

Maurits Hoenders, mede-initiatiefnemer en trainer bij De Vuurmakers, gaf aan altijd aan zijn cursisten te adviseren om ambtenaren te vinden die weten hoe de hazen lopen: “Verbindt oudere met jongere medewerkers, zodat kennis over hoe je iets snel voor elkaar krijgt van generatie op generatie overgaat. Dat helpt om bevlogenheid vast te houden en door te gaan met vernieuwen.” Wel is daarvoor een veilig klimaat binnen de organisatie nodig, merkte Dkhissi op: “Mensen moeten zich welkom voelen om te zeggen dat ze ergens niets van begrijpen.” Pouw stelde daarop dat een bestuurder zo’n klimaat moet creëren: “Zorg dat mensen met je in gesprek kunnen gaan.” Werk aan de winkel dus!

Na een pauze was er nog kort ruimte voor vragen uit de zaal. Frequin sloot rond 18:30 uur het debat af en raadde iedereen aan vooral nog een drankje te drinken en mee te eten.